Một quảng cáo tuyển dụng cho vị trí phát triển phầm mềm với dòng chữ “Chúng tôi không phân biệt dựa trên tuổi tác. Kinh nghiệm là một điều quan trọng. Chúng tôi tuyển người lớn tuổi” đáng lý ra là không có gì đặc biệt. Tất nhiên là các công ty sẽ phải tuyển cả những người lớn tuổi đang tìm việc nữa chứ. Tuy nhiên, đó là góc nhìn về một thế giới lý tưởng. Trên thực tế, người lao động lớn tuổi luôn phải đối mặt với sự phân biệt tuổi tác.
Tạp chí Fast Company đã lần đầu tiên đăng lên một thông báo tuyển dụng vị trí phát triển phần mềm dành cho lao động lớn tuổi. Với ngành công nghệ vốn có khuynh hướng dành những thiên vị lớn cho người trẻ, thông báo tuyển dụng này đã lập tức thu hút rất nhiều sự chú ý. Chris Cleveland, khi được phỏng vấn trên trang tin Hacker News, đã nói: “Tôi đã viết quảng cáo này. Ôi trời đất, tôi không mường tượng được là nó sẽ trở thành tin nóng nhất trên Hacker News.” Cleveland nói thêm: “Tôi cũng gần 60 tuổi rồi và đã từng thử tham gia phỏng vấn tuyển dụng cho công việc phát triển phần mềm trong năm vừa qua. Chẳng tới đâu cả mặc dù tôi có hẳn 40 năm kinh nghiệm trong nghề. Tôi thực sự rất rất mệt mỏi với thái độ của ngành công nghiệp này đối với những người như tôi.”
Trong một nỗ lực để phản kháng, Cleveland đã viết: “Giờ thì tôi đã thành lập một nhóm mới, và tôi tin là công việc ở đây sẽ tạo ra được thu nhập cao hơn bất kỳ vị trí nào ở Facebook. Và rồi Facebook cũng hỗ trợ tôi. Mặc dù vậy, nó vẫn là một nỗi đau làm tôi trăn trở.” Hơn 200 người đã bình luận trên bài viết này, và có không ít những phàn nàn về định kiến đối với người lao động lớn tuổi và tính ưa chuộng lao động trẻ, đặc biệt là trong ngành công nghệ.
Một người bình luận đã bày tỏ: “Tôi cũng gặp trường hợp tương tự, và thực sự không hiểu tại sao lại có một thiên lệch về tuổi tác lớn như vậy trong ngành về hướng bọn trẻ mới ra trường. Có một chút thì cũng không sao, nhưng cả ngành công nghệ có vẻ nghiêng rất nặng về hướng đó. Tôi ngờ rằng điều này có nguồn gốc từ lịch sử của những người trẻ cuồng nhiệt máy tính từ thời kỳ đầu của cách mạng máy tính cá nhân hồi những năm 1970 – 1980. Giờ thì cách mạng máy tính đã trải quan gần 50 năm rồi, có vô vàn những người hiểu rõ về lĩnh vực này ở mọi lứa tuổi mà.”
Trong nền văn hóa tập trung vào tuổi trẻ ngày nay, người lao động lớn tuổi thường bị bỏ qua. Theo như nghiên cứu của Đại học Chicago, “đại dịch đã làm trật hướng sự nghiệp và tài chính của người ở mọi lứa tuổi” và đã gây những tổn thất lớn đối với người lớn tuổi – đặc biệt là những người từ 50 tuổi trở lên.
Theo báo cáo của MarketWatch, “Sự phân biệt tuổi tác trên thị trường lao động, một điều vốn là bất hợp pháp, hiện đang tăng lên trong thời buổi kinh tế suy thoái. Một số chủ lao động đang tận dụng cơ hội này để cho những lao động có kinh nghiệm vốn được trả lương hậu hĩnh nghỉ việc, và thay thế họ bằng những thanh niên trẻ và tuyệt vọng, những người sẵn sàng chịu khổ và làm việc với lương thấp.” Tác giả của báo cáo này, Brett Arends, một cây viết từng đoạt giải, đã tiếp tục trích dẫn những nghiên cứu từ Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Hoa Kỳ chỉ ra rằng “sự phân biệt tuổi tác tăng cao tương xứng với tỷ lệ thất nghiệp.” Lao động lớn tuổi có xu hướng là những người cuối cùng được thuê và cũng là những người đầu tiên bị sa thải.
Đây là một xu hướng vốn đã có từ trước COVID-19, và hiện nay thì đang trở nên mạnh hơn trong thời kỳ dịch bệnh. Những người ở trong độ tuổi từ giữa tới cuối 30 và già hơn trở thành nạn nhân của định kiến về tuổi tác. Điều này không chỉ có nguyên nhân từ tuổi sinh học mà còn liên quan tới mức đãi ngộ. Lao động có kinh nghiệm có xu hướng được đãi ngộ cao hơn so với đồng nghiệp trẻ tuổi. Trong bối cảnh phải thắt lưng buộc bụng, các công ty đều có nhu cầu phải cắt giảm chi phí và tiết kiệm tiền. Một trong những cách dễ nhất để đạt được mục tiêu này là sa thải một nhân viên 55 tuổi và thuê một người ở độ tuổi 20 hoặc 30 sẵn sàng nhận mức lương thấp hơn nhiều.
Có những xu hướng khác nữa gây hại cho lao động lớn tuổi, bao gồm việc loại bỏ vị trí quản lý cấp trung. Khi các vị trí cấp trung bị cắt giảm, nhiều người lao động có mức lương cao hơn trung bình sẽ trở thành thất nghiệp. Một lượng lớn trong số này là những người có trên 20 năm kinh nghiệm và ở vào khoảng độ tuổi 45 là già hơn. Các vị trí này được tái cơ cấu để thu hút người lao động trẻ và chấp nhận mức lương thấp hơn. Quá trình chuyển đổi việc làm này đã loại bỏ đi lao động lớn tuổi để thay thế bằng những người trẻ hơn.
Để cắt giảm chi phí hơn nữa, nhiều công ty còn tích cực điều chuyển công việc tới các tiểu bang và địa bàn ở ngoài Hoa Kỳ có mức sống thấp hơn. Những nhân viên lớn tuổi và có mức đãi ngộ cao thường không được tính đến trong việc di dời. Ban lãnh đạo tin rằng những người lao động trẻ tuổi chỉ cần có việc làm là đã đủ hạnh phúc và họ sẵn sàng làm bất cứ điều gì được yêu cầu, bởi họ cần tìm mọi cách để trả món nợ học phí đại học của bản thân.
Đã có một số vụ kiện nổi tiếng về việc phân biệt đối xử dựa trên độ tuổi đối với các tập đoàn hàng đầu. Google đã phải dàn xếp để giải quyết một vụ kiện như vậy liên quan đến phương thức tuyển dụng của họ. Hơn 200 người tìm việc trên 40 tuổi ứng tuyển vào các vị trí tại Google đã được hưởng một khoản đền bù 11 triệu dollar. Gã khổng lồ công nghệ này đã bị yêu cầu phải đào tạo lại nhân viên và ban lãnh đạo về định kiến tuổi tác, phải thành lập một ủy ban tập trung vào vấn đề đa dạng về độ tuổi – liên quan tới việc tuyển dụng – và phải đảm bảo rằng các khiếu nại liên quan tới tuổi tác phải được điều tra một cách đầy đủ để tuân thủ với các điều khoản dàn xếp.
Hai tháng sau, một khiếu nại đã được đệ trình bởi nguyên đơn Rodney Broome tại Tòa án Cấp cao Hạt Santa Clara, cáo buộc Google có hành vi phân biệt và quấy rối liên quan tới tuổi tác. Người khiếu nại cho rằng Google và một trong số những người quản lý đã có các hành vi phân biệt tuổi tác. Người quản lý trong đơn khiếu nại này được cho là đã tạo nên một chiến dịch quấy rối đối với nguyên đơn 72 tuổi và cố tình gây ra những tổn thương về mặt tâm lý đối với ông. Các cáo buộc cho thấy Broome đã bị cấp trên chế nhạo rằng ông “già cả và chậm chạp”, gọi ông là “ông nội”, hành xử như thế ông đang ở trong “chế độ nghỉ hưu” và bêu riếu ông như “một kẻ tồi vô giá trị”.
Trong một khoảng thời gian nhất định, các công ty đã có thể sử dụng các công cụ trên nền tảng của Facebook để hiển thị tin tuyển dụng chỉ với người tìm việc ở một độ tuổi nhất định. Một số công ty bị cáo buộc là đã sử dụng công cụ này để khiến cho các lao động lớn tuổi không thể nhìn thấy các quảng cáo tuyển dụng của họ. Sau đó, một vụ kiện tập thể đã được tiến hành đối với các công ty sử dụng nền tảng và công cụ của Facebook để giới hạn và chỉ giới thiệu các vị trí tuyển dụng với người tìm việc trẻ tuổi. Những ứng viên tiềm năng lớn tuổi không hề có cơ hội thấy được các quảng cáo này, và bởi vậy họ không thể nộp đơn ứng tuyển.
Trong một cuộc tái cơ cấu tập đoàn, IBM đã sa thải khoảng 20.000 nhân viên trên 40 tuổi, chiếm tới hơn 60% trong số lượng nhân viên mà công ty này sa thải tại Mỹ. Một vụ kiện tập thể đã được đệ trình thay cho những cựu nhân viên của IBM, cáo buộc công ty này có hành vi phân biệt tuổi tác. Trong một sáng kiến cắt giảm chi phí, Verizon, tập đoàn viễn thông lớn nhất, đã đưa ra một “chương trình tách biệt tự nguyện” dành cho nhân viên, thứ được cho là một phương pháp để sa thải hàng loạt các lao động lớn tuổi của họ.
Nếu nhìn kỹ, bạn có thể dễ dàng thấy được rất nhiều những ví dụ về việc phân biệt tuổi tác trong thị trường lao động. Các mô tả công việc đăng tải trên các trang web công ty hay các bảng tin tuyển dụng thường kêu gọi các ứng viên với có từ 3 tới 7 năm kinh nghiệm. Sẽ rất ít khi bạn thấy được những mẩu tin tuyển dụng đòi hỏi 20 tới 30 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực liên quan. Rất nhiều quảng cáo tuyển dụng yêu cầu kiến thức và khả năng sử dụng các hệ thống công nghệ, hoặc sử dụng các thuật ngữ công nghệ mới mẻ và không quen thuộc đối với lao động lớn tuổi.
Việc sử dụng các chức danh như “Trợ lý phó giám đốc” hay “cộng sự” là một phương pháp để làm nhụt chí các ứng viên lớn tuổi – dựa vào việc họ có thể sẽ thấy xấu hổ khi phải nhận một vị trí cấp thấp. Các trang tuyển dụng của công ty thường xuyên sử dụng các hình ảnh nhân viên trẻ trung, vui vẻ làm việc trong các văn phòng. Hầu như không có hình ảnh những người có tóc hoa râm. Người quản lý tuyển dụng cũng chỉ lướt qua về ngày tốt nghiệp đại học trong CV của ứng viên và sau đó không liên lạc với họ nữa.
Thách thức mà lao động lớn tuổi phải đối mặt là những định kiến sẵn có về họ. Nhân viên thì cho rằng người có kinh nghiệm dày dặn sẽ muốn kiểm soát tình hình ngay lập tức. Có những thành kiến cho rằng họ sẽ đặt chân lên bàn và chỉ ngồi đó ra lệnh cho các nhân viên dưới quyền trẻ tuổi hơn. Người có kinh nghiệm bị cho là biết tuốt và sẽ nói với đồng nghiệp trẻ tuổi là: “Nghe tôi này. Tôi đã làm theo cách này 30 năm nay rồi.” Có một cảm giác chung cho rằng họ sẽ không phù hợp với môi trường làm việc. Theo như phàn nàn của các đồng nghiệp trẻ tuổi, những người có kinh nghiệm hơn thường không nói cùng một ngôn ngữ, không nghe cùng một loại nhạc đang thịnh hành, hay chia sẻ cùng một nền tảng văn hóa với họ.
Nếu bạn đang ở độ tuổi 45 hoặc già hơn và đang tìm kiếm một cơ hội việc làm mới, bạn sẽ sớm nhận ra rằng chẳng còn nhiều vị trí dành cho bạn. Hoặc là chúng nằm ở một bang khác hay một quốc gia khác, hoặc là chúng sẽ chỉ yêu cầu người có ít kinh nghiệm hơn. Cảm nhận được những thay đổi đáng kể trong cơ hội việc làm của bản thân, những lao động lớn tuổi có thể sẽ chấp nhận mức đãi ngộ thấp và một vị trí kém hơn. Nhưng thay vì giữ một tư tưởng cởi mở, nhà quản lý tuyển dụng sẽ nghĩ và đôi khi nói thẳng ra rằng: “Xin lỗi, chúng tôi cảm thấy rằng bạn sẽ là một rủi ro và sẽ sẵn sàng rời bỏ công việc này tới một nơi khác tốt hơn.” Và rồi họ bỏ qua việc tuyển dụng lao động lớn tuổi đó.
Để sát thêm muối vào vết thương, nhiều người lớn tuổi không có đủ tiền để trang trải sau nghỉ hưu, đặc biệt với độ tuổi trung bình đang ngày một tăng. Ngân hàng Dự trữ Liên bang báo cáo rằng có khoảng 44% người Mỹ cho biết các khoản tiết kiệm hưu trí của họ đang không đi đúng hướng, và khoảng 25% không được bảo vệ về mặt tài chính với lương hưu hoặc một khoản tiết kiệm hưu trí. Việc không có quỹ lương hưu do công ty tài trợ, cộng thêm với việc không có đủ tiền tiết kiệm để nghỉ hưu, các câu hỏi về tính khả thi lâu dài của Quỹ An sinh Xã hội và những cáo buộc về việc phân biệt đối xử dựa vào tuổi tác, tất cả những điều này đều chỉ tới một tương lai bếp bênh và đáng sợ đối với các lao động lớn tuổi.
Dịch từ bài báo: Tech Job Posting ‘We Hire Old People’ Went Viral For Highlighting Ageism – Jack Kelly – Forbes
